Վարդանանց Պատերազմը
Հայ նախարարական համակարգը մարզպանական շրջանում-Արշակունյաց թագավորության անկումից հետո Սասանյանները Արևելյան Հայաստանը դարձրին իրենց տերության վարչաքաղաքական միավորներից մեկը՝ մարզպանություն, սակայն Հայաստանում պահպանվեց հայ նախարարական համակարգը, և նախարարները մնում էին իրենց տիրությունների տերերը: Որպես հազարապետ եղել էր Վահան Ամատունին, իսկ որպես սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը:
Վռամ արքան Արևելյան Հայսատան որպես մարզպան ուղարկեց պարսիկ պաշտոնյաի, իսկ հայոց կաթողիկոս Սահակ պարթևին, որը այդ ժամանակ Տիզբոնում էր արգելափակեց պարսից պալատում: Հայաստանը պահանջե իրեն վերդարձնել, և Վռամը հայերից վախենալով վերադարձրեց Սահակ Պարթևին:
Պարսկաստնի արքա Հազկերտ II-ի օրոք հայ ժողցավովուրդի վիճակը վատացավ: Պարսից տերության սահմանները պաշտպանելու և միևնույն ժամանակ Հայաստանի ռազմական հզորությունը թուլացնելու նպատակով Հազկերտը հայոց գնդերն ուղարկեց Արևելք ՝ քոչվոր հոների դեմ պատերազմելու:Հազկերտը նաև ծրագրել էր հայերի կրոնահփոխությունը
439 թ. Վախճանվեց Սահակ Պարթևը: Հաջորդ տարի նաև մահացավ Մեսրոպ Մաշտոցը: Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանի վրանա կառուցեց գմբեթավոր եկեղեցի:
Պարսից գերիշխանության սաստկացումը- Հազկերտի հրամանով 447 թ. Արևելյան Հայաստան է գալիս պարսից պաշտոնյա Դենշապուհը, որը ամեն ինչ էր անում, որ պարսկական ազդեցությունը Հայաստանում ուժեղանա: Նա իբր Հայաստանը կարգավորելու նպատակով կատարում է հաշվարկում՝ աշխարհագիր: Շապուհը հարկատու է դարձնում նաև հոգևորականությունը:
Շուտով Հազկերտը հատուկ հրովարտակով հայերից պահանջում է հրաժարվել քրիստոնեությունից:
Արտաշատի ժողովը- Հովսեփ Վայոցձորցի կաթողիկոսը 449թ. Աշտիշատում եկեղեցական ժողով է գումարում: Մերժվում է պարսիկների պահանջը:
Հազկերտը իմանալով, որ իր պահանջը մերժել են Տիզբոն է կանչում մարզապան Վասակ Սյունուն, սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանին, Վահան Ամատունուն, ինչպես նաև վիրքի և բուն աղվանքի նախարարներին: Նա նրանց ստիպում է իրենց կրոնները փոխել, քանի որ նա կարող է ավիրել Պարսկաստանի հողերը: Նախարարները վերջի վերջո փոխում են իրենց կրոնը:
Ամպստամբության ծավալումը- Ապստամբության սկիզբն ազդարարվում է նախարարների ու հոգևորականների միահամուռ երդմամբ՝ հավատարիմ լինել հայրենիքի ազատագրման և քրիստոնեական հավատքի պաշտպանության սուրբ գործի:Ժողովությդը քանդում է մոգերի կառուցած արտուշանը:
Շուտով աղվանից լուր է ստացվում, որ պարսից նանակը ներխուժել է և բռնություններ է գործում:Հայ զորականները խոստանում են օգնել: Բյուզանդայի կայսրն դաշինք է կնքում պարսիկների հետ:
Հայոց զորքը բաժանվում է երեք զորագնդի : Առաջինը Ներշապուհ Արածունու գլխավորությամբ պաշտպանելու էր Հայոց աշխարհի հարավը Արտպատականի կողմից:Երկրորդ գունդը Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ գնալու էր Ճորա պահակ:Երրորդը Վասակ Սյունու գլխավորությամբ մնալու էր երկրի կենտրոնական մասում:
450 թ. Տեղի էունենում ճակտամարտ: Հայերը անցնելով Կուր գետի ձախ ափը ազատում են բուն աղվանքը:
Ապստամբ Հայերի դեմ Հազկերտը զորք է ուղարկում: Վարդան զորավարի 66-հազարանոց հայոց զորքը 451 թ. Մայիսի 26 Ավարայրի դաշտում տղմուտ գետի ափին կռվի է բռնվում Պարսկական զորքի հետ
Երկու կողմերն մեծ զոհեր են տալիս զոհվում է նաև Վարդան Մամիկոնյանըիր նախարարների հետ:
Լուիզա Եղիազարյան 