Արևմտահայ գրականություն

Շուրջտարյա նախագիծ

 «Կարդում ենք Զահրատ»

Դեկտեմբերի 16-25

Զահրատ (Զարեհ Յալտըզճյան, 1924, մայիսի 10, Կ. Պոլիս — 2007, փետրվարի 20, Կ. Պոլիս), հայ բանաստեղծ, արձակագիր

Նախագծի նպատակը՝ 

Արևելահայ և արևմտահայ գրականությունների ( նաև լեզվի) տարբերությունների հետազոտում։

Խնդիրները՝

լեզվական խոչընդոտի հաղթահարում,

մտածողության համադրումը արևելահայ արդեն ծանոթ հեղինակների մտածողությանը,

չափածո ստեղծագործություններն անգիր հիշելու և ներկայացնելու հմտություն։

Ընթացքը՝

Կարդում ենք, վերլուծում, փոխադրում արևելահայերեն,

ծանոթանում արևմտահայերենի բառապաշարին, լեզվական իրողություններին,

յուրաքանչյուր ստեղծագործություն ավարտվում է սովորողների պատում-վերլուծությամբ։

Վերջնարդյունքը՝

ուսումնասիրած հեղինակի մասին ուսումնական օգտագործելի նյութեր,

պատում-վերլուծություններ, աուդիո-տեսանյութեր

Գնահատումը՝ սեփական էսսեների և հեղինակների մասին եղած գրականության հավաքում մեկ ուսումնական նյութի մեջ (վիդեո կամ պրեզենտացիա) խմբային աշխատանքի գնահատում։ Կարևորվում է առավել լայն տեղեկության հավաքումը, սեփական մտքերի շարադրանքի որակը և քանակը (քանի բանաստեղծություն է վերլուծված, արդյոք խմբի բոլոր անդամներն են վերլուծություն կատարել)։ Նաև հեղինակի ստեղծագործություններից բանավոր՝ անգիր ներկայացնելը։

 Բացի ստորև ներկայացրած բանաստեղծությունների, կարող եք կարդալ ձեր նախընտրությամբ։

Առաջադրանքներ

• Հավաքի՛ր Զահրատի մասին տեղեկություններ։
• Փոխադրի՛ր բանաստեղծություններից քեզ դուր եկածը արևելահայերեն
• սովորի՛ր անգիր
• Բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր անծանոթ բառերը:
• Բանաստեղծության միջից գտի;ր և դո՛ւրս գրիր բարեմաղթանքը:
• Ամանորյա բարեմաղթանքներ գտի՛ր համացանցից, մի քանիսն էլ դո՛ւ հորինիր:
• Բացատրի՛ր Կաղանդ, Կաղանդ Պապա, չհատնել, անուշապուր  բառերը:

Բանաստեղծություններ

1.ԿԱՂԱՆԴԻ ԾԱՌ ՄԸ

Կաղանդի ծառ մը շտկելու համար
Երկու բան պէտք է
Նախ ծառ մը — յետոյ զարդեր ծառին վրայ

Կաղանդի ծառ մը շտկելու համար
Երեք բան պէտք է
— Ծառէն զարդէն զատ
Հաւատքը գալիք աղուոր օրերու

Կաղանդի ծառ մը շտկելու համար
Մէկ բան կը բաւէ — ոչ ծառ ոչ ալ զարդ —
Ատիկա խիճերն ադամանդ կարծող
Միամիտ հոգւոյս բարի խաբկանքն է

Կաղանդի ծառ մը շտկելու համար
Արդէն պատրանքը լրիւ կը բաւէ

Բարի տարի ձեզ եւ բարի պատրանք:

2. Անուշապուր

Կաղանդ Պապա մը գար
Նվերներ բերեր
Տար տար չհատներ

Ծառ մը բարձրանար
Թիզ թիզ -օրեօր-
Երկինք չհասներ

Ինչ որ կյանք կըսենք
Անուշապուր մը ըլլար-ուտեինք-
Կեր-կեր- չհատներ։

3. Կաղանդ Պապային մօրուքը

Կաղանդ Պապային մօրուքը ճերմակ է
Ալիւրի նման

Ըսէ — Կաղանդ Պապա
Մօրուքէդ հաց կը շինուի՞։

4.Կաղանդի գիշեր (կրճատած)

Ամէն ինչ ծայրէն վերսկսելու,
Ի վերջոյ նորէն այդպէս ըլլալու-
Տօնն է այս գիշեր……
Լոյսեր վառեցէք – եթէ չի բաւեր
Ձեզ տաքցնելու ձեր լոյսը ներքին-
Տօն է այս գիշեր…
Պահ մը ամէն ինչ վերջացնելու
Ամէն ինչ ծայրէն վերսկսելու-
Տօնն է այս գիշեր…
Յոյսեր վառեցէք – եթէ չեն բաւեր
Ձեզ տաքցնելու ձեր յոյսերը հին-
Տօն է այս գիշեր…
Լոյսեր ու յոյսեր վառեցէք գոյն գոյն,
Երգեր երգեցէք հինէն ու նորէն-
Տօ՛ն է այս գիշեր…

5. ՍԻՐՈՅ ԿԱՂԱՆԴ

Սէր կը կանչէ
Սիրոյ Կաղանդ – որ այս գիշեր
Երկինքն ի վար կը ղօղանջէ
– Երբ ղօղանջէ
ոտնաձայն մը – ան է – ան չէ –
Սիրոյ Կաղանդ որ չի տեսներ
թէ սէրն ինչպէս զիս կը տանջէ
Սէր կը կանչէ
Սիրոյ Կաղանդ – որ այս գիշեր
լուսաճաճանչ կը ճաճանչէ
– երբ ճաճանչէ
ոտնաձայն մը – ա՞ն է – ան չէ –
Սիրոյ Կաղանդ որ չի գիտեր
թէ սէրն ինչու զիս կը տանջէ
Սիրոյ Կաղանդ – կը նահանջէ –

6. ԿԱՂԱՆԴՉԷՔ

Հարիւր Կաղանդ ալ կը սպասեմ
Եթէ գիտնամ
Թէ վերջընթեր Կաղանդին
Պիտի նուէրս ընդունիս
Ժպիտներուն ամէնէն կոյս
Ամէնէն լոյս
Եւ ամէնէն երջանիկովն աղուոցած

Հարիւր Կաղանդ ալ կսպասեմ սիրելիս
Նուէրներուն ամէնէն կոյս
Ամէնէն լոյս
Եւ ամէնէն իշխանականը զատած
Եթե գիտնաս թէ կը սպասեմ սիրելիս
Զոյգ ձեռքրըս սրտիս նման քո անունիդ երկարած

Հարիւր կաղանդ ալ կը մնամ առանց քեզի սիրելիս
Գիտնամ միայն թէ վերջընթեր Կաղանդին
ժպիտներուն ամէնէն կոյս
Ամէնէն լոյս
Եւ ամէնէն երջանիկովն աղուորցած
Պիտի գաս

Հարիւր Կաղանդ ալ կը սպասեմ — սիրելիս
Գիտնամ միայն
Թէ անպայման
Կաղանդներուն ամէնէն կոյս
Ամէնէն լոյս
Եւ ամէնէն եւ ամէնէն երազային հարիւրերորդ Կաղանդին
Մշտադալար եղեւինի մը տակ լուռ
Պիտի հալինք պիտի հատնինք անէանաք միասին
Անվերադարձ Կաղանդներուն պէս կեանքին

Հարիւր կաղանդ ալ կը սպասեմ
Գիտնամ միայն որ դուն գիտէս թէ կը սպասեմ սիրելիս –

7․ ՄԵԾ ՔԱՂԱՔԸ

Ամէն ինչ մեծ է քաղաքին մէջ
հաճոյքը մեծ
ցաւը մեծ
պողոտաներուն ու շէնքերուն նմանՈւ անոնք որոնք պզտիկ մարդիկ են
Երբեք հանդարտ պիտի չըլլան մեծ քաղաքին մէջ։

8․ ՀԻՆ ԴՐԱՑԻՆԵՐ

Այլեւս հոն չեն բնակիր
— սիրուած անձեր չէին թաղին մէջ —
Չենք գիտեր ուր գացին

Չըլլալիք բան — կարօտցանք զիրար
Երանի նորէն հոս ըլլային

Ու մենք նորէն զիրենք չսիրէինք։

Հէկ, ջէկ և աէկ

Հիդրոէլեկտրակայան (ՀԷԿ)

Էլեկտրակայան է, որն օգտագործում է ջրի հոսքի էներգիան որպես էներգիայի աղբյուր։
Հիդրոէլեկտրակայանները սովորաբար կառուցվում են գետերի վրա՝ կառուցելով ամբարտակներ և ջրամբարներ։
ՀԷԿ-երում էլեկտրաէներգիայի արդյունավետ արտադրության համար անհրաժեշտ է 2 հիմնական գործոն՝ ամբողջ տարվա ընթացքում երաշխավորված ջրամատակարարում և մեծ գետերի լանջերի առկայություն։

Հիդրոէլեկտրակայանի օգտագործման սկզբունքը.

Հիդրատեխնիկական կառույցների շղթան ապահովում է ջրի անհրաժեշտ ճնշումը, որը հոսում է դեպի հիդրատեխնիկական տուրբինի շեղբեր, որը շարժում է էլեկտրաէներգիա արտադրող գեներատորները:
Ջրի անհրաժեշտ ճնշումը ձևավորվում է պատնեշի կառուցմամբ, որը հանգեցնում է գետի կենտրոնացմանը որոշակի վայրում, կամ ջրի բնական հոսքով (դերիվացիա), կամ օգտագործելով և՛ պատնեշը, և՛ շեղումը։

Ջրաէլեկտրակայան (Ջէկ)

ՋԷԿ-ը վառելիքի էներգիան մեխանիկական էներգիայի վերածելու էլեկտրակայան է։

Օգտագործման սկզբունքը

Արտաքին լիսեռից ածուխը տեղափոխվում է (14) և ջրաղացում գտնվող մետաղական խոշոր գնդիկներով շատ նուրբ փոշի է դառնում (16):

Այնտեղ այն խառնվում է նախապես տաքացված օդի հետ (24), որը ստիպել է օդափոխիչի օդափոխիչը (20):

Տաք օդ-վառելիքի խառնուրդը հարկադրաբար, բարձր ճնշման տակ, մտնում է կաթսա, որտեղ արագ բռնկվում է։

Ջուրը ուղղահայաց վերև մտնում է կաթսայի խողովակավոր պատերը, որտեղ այն վերածվում է գոլորշու և մտնում է կաթսայի թմբուկը (17), որի մեջ գոլորշին անջատվում է մնացած ջրից։

Գոլորշին անցնում է թմբուկի կափարիչի կափարիչի միջով դեպի կախազարդ ջեռուցիչը (19), որտեղ նրա ճնշումը և ջերմաստիճանը արագորեն աճում են մինչև 200 բար և 570°C, ինչը բավական է, որպեսզի խողովակի պատերը մռայլ կարմիր փայլեն:

Այնուհետև գոլորշին մտնում է բարձր ճնշման տուրբին (11), որը երեքից առաջինն է էներգիայի արտադրության գործընթացում:

Գոլորշի մատակարարման կառավարման փականը (10) ապահովում է ինչպես տուրբինի ձեռքով կառավարում, այնպես էլ ավտոմատ կառավարում` ըստ նշված պարամետրերի:

Բարձր ճնշման տուրբինից գոլորշին արտանետվում է ինչպես ճնշման, այնպես էլ ջերմաստիճանի նվազմամբ, որից հետո այն վերադարձվում է ջեռուցման համար կաթսայի միջանկյալ գերտաքացուցիչ (21):
ՋԷԿ-երը Ռուսաստանում էլեկտրակայանների հիմնական տեսակն են, որոնց արտադրած էլեկտրաէներգիայի մասնաբաժինը 2000 թվականին կազմում է 67%։

Արդյունաբերական երկրներում այս ցուցանիշը հասնում է 80%-ի։

Ջերմաէլեկտրակայաններում ջերմային էներգիան օգտագործվում է ջուրը տաքացնելու և գոլորշի արտադրելու համար՝ գոլորշու տուրբինային էլեկտրակայաններում կամ տաք գազեր արտադրելու համար՝ գազատուրբինային էլեկտրակայաններում (GTPP):

Ջերմություն արտադրելու համար հանածո վառելիքն այրվում է ՋԷԿ-երի կաթսաներում:

Որպես վառելիք օգտագործվում է.

ածուխ, տորֆ,
բնական գազ,
մազութ, նավթային թերթաքար։

Ատոմաէլեկտրակայան(Աէկ)

Ատոմային էլեկտրակայան (ԱԷԿ)՝ միջուկային կայանք, որն օգտագործում է միջուկային ռեակտոր (ռեակտորներ) էլեկտրական (և որոշ դեպքերում ջերմային) էներգիայի արտադրության համար և պարունակում է անհրաժեշտ օբյեկտների և սարքավորումների մի շարք։

Օգտագործման սկզբունքները

ԱԷԿ-ի շահագործման տեխնոլոգիա
ռեակտորի միջուկում թողարկված էներգիան փոխանցվում է 1-ին շղթայի հովացուցիչ նյութին.
հովացուցիչը մտնում է ջերմափոխանակիչ (գոլորշու գեներատոր), որտեղ այն տաքացնում է 2-րդ միացման ջուրը մինչև եռալը.
ստացված գոլորշին մտնում է տուրբիններ, որոնք պտտում են էլեկտրական գեներատորները.
Տուրբինների ելքի մոտ գոլորշին մտնում է կոնդենսատոր, որտեղ այն սառչում է ջրամբարից եկող մեծ քանակությամբ ջրի միջոցով։

Should teenagers live with or without parent

I believe that a teenager until the age of 18 should live with his parents, because they are not yet ready for an independent life, they don’t earn enough and they don’t know how to take care of the house, which is actually very important, from 16 to 18 I think that period when a teenager should study cook, clean, be responsible for your actions, be attentive and responsible, and start thinking about how to earn money. After sixteen, firstly, he must be mentally prepared, secondly, he must possess all the qualities listed above, and thirdly, he must finally decide that he is ready to live alone, because if he hastens, he can greatly regret it. In any case, of course, there are exceptions.

Թեմատիկ հարցեր և խնդիրներ

Ինչի՞ է հավասար  22 x 9 x 12 սմ չափերով պողպատից պատրաստված չորսուի վրա ազդող ծանրության ուժը: Ընդունել պողպատի խտությունը՝ ρպ=7800 կգ/մ³, g≈10Նկգ: 

m=pV

V=22*9*12=2376

m=7800*0,002376=19կգ

F=mg

F=19*10=190Ն

Ի՞նչ բնույթ ունի առաձգականության ուժը: 

• Միջուկային:
• Էլեկտրամագնիսական:
• Գրավիտացիոն:
• Կարող են լինել կամայական բնույթի:

Ո՞րն է ճիշտ սահմանումը:  Զսպանակի կոշտությունը թվապես հավասար է … 

թվապես հավասար է այն ուժի մոդուլին, որի անհրաժեշտ է զսպանակը միավոր երկորությամբ ձգելու կամ սեղմելու համար:

Որքա՞ն կլինի 1800 Ն/մ կոշտությամբ զսպանակի երկարացումը նրանից 8 կգ զանգվածով բեռ կախելիս: Ազատ անկման արագացումը ընդունել հավասար 10 Ն/կգ: 

F=kx

mg=kx

8*10=1800x

80=1800x

x=0,04մ

Ձկնորսը կարթով ջրից հավասարաչափ վեր բարձրացրեց 1500 գ զանգվածով ձուկը: Քանի՞ սանտիմետրով երկարեց կարթի թելը, եթե նրա կոշտությունը 1000 Ն/մ է: Ազատ անկման արագացումը ընդունել հավասար 10 Ն/կգ:

m=1500գ

k=1000Ն/մ

mg=kx

1.5*10=1000x

15=1000x

x=0,015մ

80 Ն ուժի ազդեցության տակ ձողի երկարությունը 30 սմ-ից դարձավ 0.34 մ: Որքա՞ն է ձողի կոշտությունը: 

F=80Ն

x=0,34-0,30=0,04մ

80=k0,04

k=2000Ն/մ

Ամփոփիչ աշխատանք չորս

Փոխառություններ և օտարաբանություններ

Լեզուներին իրենց զարգացման ընթացքում բառեր են անցնում այլ լեզուներից։
Դա կատարվում է անհրաժեշտաբար, հասարակական կյանքի պահանջով
ու թելադրանքով, քանի որ ազգերի միջև լինում քաղաքական, տնտեսական,
մշակութային բազմազան ու բազմապիսի շփումներ։ Մի լեզվից մյուսին անցած,
գործածական դարձած բառը կոչվում է փոխառություն։
Դարերի ընթացքումհ այերենին այլ լեզուներից շատ բառեր են անցել։ Կան իրանական, ասորական, հունական, արաբական, վրացական, թուրքական, ֆրանսիական, ռուսական և այլ փոխառություններ։ Օրինակ՝ ազատ, աշխարհ, ապակի, բաժակ,
նամակ (իրանական), աբեղա, քահանա, քուրմ, կաքավ, կատու, տերև
(ասորական), ադամանդ, ամբիոն, ափսե, մեղեդի, մետաղ (հոնական), բալասան,
թաս, խսիր, սնդուկ (արաբական), խազ, ճաղ, ծիտ, թոկ, մաշիկ (վրացական),
բեղ, բեկ, ելակ, երշիկ (թուրքական), կարդինալ, մարկիզ, պարոն (ֆրանսիական),
դումա, տայգա, զագս (ռուսական) և այլն։
Հնարավոր է, որ բառը փոխառվի, սակայն հետագայում լեզվում ստեղծվի ու
տարածվի օտար բառի իմաստն արտահայտող համարժեք բառ։ Այդ դեպքում փոխառված
բառը վերածվում է օտարաբանության, օրինակ՝ տրադիցիա-ավանդույթ,
կորպուս–մասնաշենք, ֆունկցիա-գործառույթ, պրոցես-գործընթաց, միկրոֆոն–
խոսափող և այլն։

Գործնական աշխատանք

Աջ սյունակից ընտրել ձախ սյունակում գրված օտարաբանությունների համարժեքները։
կոլեկցիա-գրավատուն
օրիենտացիա-ախտորոշում
տրադիցիա-կողմնորոշում
ստաբիլ-մեկնարկ
լոմբարդ-հավաքածու
վալյուտա-ավանդույթ
ստարտ-կայուն
դիագնոզ-արժույթ
դիսպետչեր-առևտրային
կոմերցիոն-կարգավար

կոլեկցիա-հավաքածու

օրիենտացիա-կողմնորոշում

տրադիցիա-ավանդույթ

ստաբիլ-կայուն

լոմբարդ-գրավատուն

վալյուտա-արժույթ

ստարտ-մեկնարկ

դիագնոզ-ախտորոշում

դիսպետչեր-կարգավար

կոմերցիոն-առևտրային

Ամփոփիչ աշխատանք երեք

Հնաբանություններ և նորաբանություններ

Լեզուն անընդհատ զարգանում է ու փոփոխվում, որովհետև անընդհատ զարգանում է հասարակական կյանքը։ Ստեղծվում են նոր իրողությունները, դուրս են մղվում հները։ Նոր իրողություններն արտահայտելու համար ստեղծվում
են նոր բառեր, իսկ հնացած երևույթներն արտահայտելու համար եղած բառերն
աստիճանաբար դուրս են գալիս գործածությունից։ Այն բառերը, որոնք դուրս են եկել ընդհանուր գործածությունից, կոչվում են հնաբանություններ։ Անհրաժեշտության դեպքում հնաբանությունները կարող են գործածվել
արդի հայերենում։ Օրինակ՝ աշտե, այրուձի, ատենադպրի, գահավորակ, սենեկապետ բառերը հնաբանություններ են։

Առանձնացվում է հնաբանությունների հիմնական երկու խումբ՝ պատմաբառեր և հնաբառեր։ Պատմաբառեր են այն հնաբանությունները, որոնց ցույց են տալիս լեզվի զարգացման անցյալ շրջաններին բնորոշ առարկաներ ու երևույթներ,
օրինակ՝ սեպուհ, տեգ, հրովարտակ, տանուտեր։

Հնաբառերը այն հնաբանություններն են, որոնք արդի հայերենում ունեն իրենց համարժեք ձևերը, օրինակ՝
ցորյան (ցորեն), լյառն (լեռ), մարմարիոն (մարմար) մատուցանել (մատուցել),
կառափ (գլուխ, գանգ), զի (որովհետև)։

Այսինքն, ի տարբերություն պատմաբառերի, հնաբառերն անփոխարինելի չեն և ժամանակակից հայերենում ունեն իրենց
համարժեքները։

Գործնական աշխատանք

Գտնե՛լ և դո՛ւրս գրել հնաբանությունները։

Այպանել, սյուն, միջանցք, աշտե, մարդպետ, ուղևոր, ատենադպիր, պահարան, այրուձի, արդ, հետո, ի փառս, սենյակ, գրադարան, հանգույն, զի, որովհետև։

Ամփոփիչ աշխատանք երկրորդ

Գործնական աշխատանք

Գտնե՛լ համանուն բառերը և մեկնաբանե՛լ նրանց իմաստները։

Նա երկու օր ավել աշխատեց։(օգտագործվում է, որպես «ավելի քան պետք էր»)

Անկյունում դրված էր մի մաշված ավել։(օգտագործվում է, որպես առարկա)

Զգեստ կարող դերձակը աշխատանքը կատարեց բարձր որակով։(օգտագործվում է, որպես մասնագիտության առումով)

Մեր կուրսում շատ կարող ուժեր կան։(օգտագործվում է, որպես ածական)

Ֆուտբոլիստը գեղեցիկ գոլ խփեց։(օգտագործվում է, որպես օտարաբանություն)

Բաժակի մեջ գոլ ջուր կար։(օգտագործվում է, որպես «ոչ տաք, ոչ սառը» իմաստով)

Տրված համանուններով կազմել նախադասություններ։

Սեր (կաթի երեսի թանձր շերտ). սեր (զգացմունք)

• Կաթ խմելուց առաջ, պարտադիր սերը հանում եմ։
• Այս ֆիլմը սիրո մասին է։

Կետ (կետանիշ, գծի հատվածի սահման). կետ (ջրային կաթնասուն կենդանի)

• Այս նախադասության մեջ, ճիշտ կլինի օգտագործել կետը ստորակետի փոխարեն։
• Երբեք ծովերում իսկական կետ չեմ տեսել։

Քանոն (ձողաշերտ՝ չափելու և ուղիղ գծելու համար). քանոն (երաժշտական գործիք)

• Քանոնով, դուրս են գալիս ուղիղ գծեր։
• Քանոնի ձայնը ավելի հաճելի է ինձ լսել, քան կլառնետինը։

Դող (մարմնի սարսուռ). դող (անվին անցկացվող ռետինե շրջանակ)

• Վախից ամբողջ մարմնովս դող անցավ։
• Ավտոմեքենաիս դքժողը փոխել է պետք։

Տոն (ձայնաստիճան). տոն (նշանավոր իրադարձության նվիրված հանդիսավոր օր)

• Այս երգը գեղեցիկ է հնչում մի տոն ներքև։
• Վաղվա տոնի կապակցությամբ, պետք է տարածքը լավ զարդարել։

Արտագրե՛լ՝ փակագծերում տրված հարանուններից ընտրելով նախադասությանը համապատասխանողը։

Գրախանութում վաճառվում է այդ բառարանի երկրորդ (հրատարակությունը, հրատարակչությունը)։

Այդ (հրատարակությունը, հրատարակչությունը) լույս է ընծայել գրքի վերջին հատորը։

Նա այդ գործում մեծ (երախտիք, երախտագիտություն) ունի։

Այդ առաջարկը վեճերի ու քննարկումների (տեղիք տվեց, տեղի տվեց)։

Ամենուրեք (փտում, փթթում) էին կանաչ այգիներն ու գեղեցիկ ծաղկանոցները։

Բակում խաղացող երեխան (հովարով, հովհարով) գլխարկ էր դրել։

Զարմացած երեխան (թոթովեց, թոթվեց) ուսերը։

Մարզիկները մրցույթին մասնակցելու (հրավերք, հրավեր) էին ստացել։

Ջրատար խողովակի (փականը, փականքը) նորոգեցին։

Ամփոփման առաջադրանք առաջին

Հոմանիշ և հականիշ բառեր

1. Լեզվում կան բառեր, որոնք իրար մոտ, երբեմն էլ նույն իմաստն են արտահայտում։
Օրինակ՝ մեծ-խոշոր-վիթխարի-հսկայական-ահագին-լայնատարած բառերն
արտահայտում են հարաբերակից իմաստներ, որոնք, սակայն, նույնը չեն։
Իսկ լուսամուտ-պատուհան, սպիտակ-ճերմակ, վախ-ահ, մայրաքաղաք-քաղաքամայր
բառազույգերից յուրաքանչյուրի անդամները նույն իրողությունն են անվանում
և իրարից տարբերվում են միայն կիրառական-ոճական նրբիմաստներով։ Հնչյունական կազմով տարբեր, բայց իմաստով իրար մոտ բառերը կոչվում են հոմանիշ։ Հոմանիշների մեջ առանձնացվում են համանիշներ և նույնանիշներ։ Համանիշ են իմաստով մոտ
հոմանիշները (օրինակ՝ մաքուր-վճիտ-հստակ)։ Նույնանիշ են նույն իրողությունն
արտահայտող հոմանիշները (օրինակ՝ աքլոր-աքաղաղ, լուսամուտ-պատուհան)։
2. Կան բառեր, որոնք իրար հակառակ իմաստներ են արտահայտում, օրինակ՝
լավ-վատ, մեծ-փոքր, շուտ-ուշ, սկիզբ-վերջ և այլն։ Ինչպես տեսնում ենք, այս
բառերը տարբեր են իրարից նաև իրենց հնչյունական կազմերով։ Այս ամենի
հիման վրա էլ սահմանվում են հականիշները։ Հնչյունական կազմով տարբեր և
իմաստներով հակադիր բառերը կոչվում են հականիշներ։

Գործնական աշխատանք

1.Տրված բառերից առանձնացնե՛լ հոմանշային 10 զույգ։

Հսկայական-վիթխարի

Ողորկ- հարթ

Դժվար-խրթին

Հավաքել-ժողովել

Դյութիչ-հմայիչ

ծավի-բիլ

ստերջ-անպտուղ

գովել-դրվատել

դատարկել-պարպել

խոնավ-տամուկ

2.Յուրաքանչյուր տողում գտնե՛լ տրված բառի մեկ հոմանիշ։

ա) Լուռ
1. ակնդետ, անխոս, անթարթ
2. մշտապես, հանապազորդ, լռելյայն
3. անձայն, անքթիթ, անշեղ
բ) Գեղեցիկ
1. անբարետես, դեղձան, չքնաղ
2. գեղանի, կախարդական, լուսավոր
3. բյուրեղյա, չնաշխարհիկ, պատկերավոր
գ) Գովել
1. նախատել, բաղդատել, դրվատել
2. հարատևել, պարսավել, ներբողել
3. փառաբանել, ըմբոշխնել, կենսագործել
դ) Երեկո
1. արշալույս, վերջալույս, աստղալույս
2. տիվանդորր, արևամուտ, արեգնափայլ
3. ծեգ, իրիկնամուտ, ցայգ
ե) Ցանկալի
1. հանդուրժելի, զմայլելի, բաղձալի
2. տենչալի, պատկառելի, անհերքելի
3. նշմարելի, անդրդվելի, ըղձալի

3. Տրված բառերից առանձնացնե՛լ հականշային 10 զույգ։
Փութաջան-Ծույլ

Ամպոտ-ջինջ

Ուսյալ-տգետ

Երկչոտ-համարձակ

Գագաթ-ստորոտ
օրինական-ապօրինի

անջրդի-ջրարբի

նոսր-թանձր

ողորկ-խորդուբորդ
անբասիր-արատավոր

Դալար-Հինավուրց

Զսպանակի կոշտության որոշումը

Աշխատանքի նպատակը` Հուկի օրենքի հիման վրա որոշել զսպանակի կոշտության արժեքը

Չափամիջոցներ` 1 միլիմետրական բաժանումներով քանոն

Նյութեր և սարքեր` տարբեր կոշտություն ունեցող զսպանակներ, 100 կամ 50 գրամանոց բեռներ, ամրակալ

Փորձի կատարման ընթացքը

• Պարուրաձև զսպանակի ծայրն ամրացնել ամրակալին
• Զսպանակի երկայնքով, նրան զուգահեռ տեղադրել միլիմետրական բաժանումներ ունեցող քանոնը
• Զսպանակի մյուս ծայրից կախել հայտնի m զանգվածով բեռ և չափել դրա առաջացրած երկարացումը
• Առաջին բեռին ավելացնել երկրորդը, այնուհետև՝ երրորդը՝ ամեն անգամ գրանցելով երկարացումը
• Չափման արդյունքներով կառուցել առանձգականության ուժի(F=nmg, որտեղ n-ը բեռերի թիվն է)՝ երկարացումից կախման գրաֆիկը։

Վերցնենք 5Ն կոշտություն ունեցող զսպանակ

l₀=3,7

Կախենք 50գ բեռ

l=4,7

F=0,5Ն

Կախենք 100գ բեռ

l=5,7

F=1Ն

Կախենք 150գ բեռ

l=6,7

F=1,5Ն

F=kx

x=(l-l₀)=3

1,5=3k

k=0,5

Հիմա վերցնենք 1Ն կոշտություն ունեցող զսպանակ

l₀=4,5

Կախենք 50գ բեռ

l=9,5

F=0,5Ն

Կախենք 100գ բեռ

l=14

F=0,9Ն

Կախենք 150գ բեռ

l=16

F=1Ն

Հիմա կազմում ենք գրաֆիկ 1Ն կոշտությամբ զսպանակի համար

Հետաքրքիր փաստեր տիեզերքի մասին/Թարգմանություն ռուսերենից

Արեգակնային համակարգում կարող է լինել ավելի քան ութ մոլորակ

Արեգակնային համակարգը արտաքին տիեզերքի ամենաուսումնասիրված մասն է: Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ այն ներառում է ութ մոլորակ։ Իրականում դրանք շատ ավելին են: Այստեղ մենակ առնվազն հինգ «գաճաճ» կա։ Սրանք են Պլուտոնը, Ցերեսը, Հաումեան, Մակեմակեն և Էրիսը: Երկրից հեռու լինելու պատճառով դրանք քիչ են ուսումնասիրված։ Ավելին, ըստ գիտնականների, Արեգակնային համակարգում կարող է լինել ևս մոտ 2 հազար պոտենցիալ գաճաճ մոլորակ։ Բացի այդ, շատ աստղաֆիզիկոսներ ընդունում են իններորդ խոշոր մոլորակի գոյությունը: Այն մեծ է Նեպտունից և տասնապատիկ մեծ է Երկրից: Խորհրդավոր X մոլորակի գոյության մասին գիտնականները սկսել են կռահել դեռ 2014 թվականին, իսկ 2016 թվականին նրանք ստացել են առաջին ապացույցները՝ օգտագործելով համակարգչային սիմուլյացիան։

Գրաֆիտից և ադամանդներից բաղկացած մոլորակ

Աստղագետները մեկ այլ խորհրդավոր մոլորակ են հայտնաբերել քաղցկեղ համաստեղության մեջ։ Ըստ Յեյլի համալսարանի աշխատակիցների՝ այն երկու անգամ մեծ է և ութ անգամ մեծ է Երկրից։ Բայց գլխավորն այն է, որ Յանսսենը գրեթե ամբողջությամբ կազմված է գրաֆիտից և ադամանդներից։ Ընդ որում, վերջիններս կազմում են դրա էության մեկ երրորդը։ Forbes-ը մոլորակի արժեքը գնահատել է 26,9 ոչ միլիարդ դոլար։ Տիեզերական չափանիշներով հսկա ադամանդը գտնվում է երկրացիներից ոչ հեռու՝ ընդամենը 40 լուսատարի հեռավորության վրա: Ճիշտ է, նրա մակերեսի ջերմաստիճանը հասնում է 2,148 հազար աստիճանի։ Իսկ պտույտի արագությունն այնքան մեծ է, որ այնտեղ մեկ տարին հավասար է 18 երկրային ժամի: Բացի այդ, վերջերս գիտնականները պարզել են, որ Յանսենի մի կողմը հալված վիճակում է և ածխածնային լավա է:

Առանց լուսնի կմահանան բոլոր ծովային կենդանիները

Եթե ​​Երկրի արբանյակն անհետանա, ամենայն հավանականությամբ, համաշխարհային աղետ չի լինի։ Ժամանակին դա լույսի հիմնական աղբյուրն էր մթության մեջ, հիմա մարդիկ գիտեն, թե ինչպես անել առանց դրա: Եվ այնուամենայնիվ, որոշ լուրջ փոփոխություններ տեղի կունենան: Օրինակ, շատ ջրային սպորտաձևեր կավարտվեն։ Լուսնի փուլերն ազդում են ալիքների վրա՝ անցնելով մեր մոլորակի մակերևույթի վրայով, այն իր հետ քաշում է ջրի զանգվածներ։ Բացի այդ, կվերանա ծովային կյանքը, որի կյանքն ուղղակիորեն կապված է մակընթացությունների հետ։ Առանց արբանյակի, Երկրի վրա արևի և լուսնի խավարումներ չեն լինի, իսկ տեկտոնական թիթեղները կտեղաշարժվեն՝ առաջացնելով երկրաշարժեր և հրաբխային ժայթքումներ: Բայց գլխավորն այն է, որ մոլորակի կլիման այլեւս նույնը չի լինի։

Տունգուսկա երկնաքարի բեկորները դեռ չեն հայտնաբերվել

20-րդ դարի ամենառեղծվածային տիեզերական այլմոլորակայինը Տունգուսկա երկնաքարն է։ Այն ընկել է Սիբիրյան Տունգուսկա գետի տարածքում 1908 թվականի հունիսի 30-ի առավոտյան։ Այդ օրը երկինքը լուսավորվեց պայծառ փայլով, և դրան հաջորդած օդային պայթյունը ավերեց անտառի հսկայական տարածքը և թակեց տների պատուհանները 200 կմ շառավղով: Այնուամենայնիվ, ոչ երկնաքարի բեկորներ, ոչ զանգվածային ոչնչացման զենքի կիրառման հետքեր, ոչ այլմոլորակայինների նավի բեկորներ երբևէ չեն հայտնաբերվել: ՆԱՍԱ-ի փորձագետների կարծիքով՝ երկնաքարի տրամագիծը կազմել է 75 մ, իսկ պայթյունի ուժը հավասար է ջերմամիջուկային ռումբի ուժին։ Ի դեպ, Չելյաբինսկի երկնաքարի անկումից հետո գիտնականները 100-ից ավելի բեկորներ են հայտնաբերել։ Դրանցից ամենամեծը կշռում է գրեթե 700 կգ։

Լուսինը հեռանում է երկրի ուղեծրից

Լուսինը աստիճանաբար հեռանում է մեր մոլորակից։ Ճիշտ է, դա տեղի է ունենում շատ ցածր արագությամբ՝ տարեկան 38 մմ: Վիսկոնսին-Մեդիսոնի համալսարանի և Կոլումբիայի համալսարանի գիտնականները հաշվարկել են, որ 1,5 միլիարդ տարի առաջ Երկրի օրը տեւում էր մոտ 18 ժամ: Այն ժամանակ Լուսինը 44000 կմ-ով ավելի մոտ էր Երկրին, քան այժմ։ Աստղաֆիզիկոսների կարծիքով՝ ավելացած հեռավորությունը ազդել է մոլորակի առանցքի շուրջ պտույտի վրա, միևնույն ժամանակ՝ կլիմայի և օրվա երկարության վրա։ Մի քանի միլիարդ տարի հետո Լուսնի ուղեծրը մոտավորապես կկրկնապատկվի, և օրը կձևավորվի 870 ժամով: Սակայն ժամանակի ընթացքում նրանք այլևս չեն հեռանա միմյանցից, և արբանյակը կրկին կսկսի շարժվել դեպի Երկիր։

Աղբյուր